Một trong những lạc thú khi xem tranh shunga của
thời Edo là cái thuật dí dỏm của người hoạ sĩ rất đa dạng và tài tình, vì vậy shungakhông
đơn thuần là lạc thú được kích dục bằng hình ảnh mà ngày nay người ta thường bị
thu hút do cách biểu lộ táo bạo của chúng. Thí dụ, trên phông cảnh và đồ vật
trong tranh còn có những đoạn văn kể chuyện và những câu thơ đề trên đó (theo
các thể waka, kanshi, senryu, kyoka, v.v…) ám chỉ tới những tình huống
trong tranh, cũng như những dòng chữ cạnh các nhân vật ghi những lời đàm thoại
của họ. Người cùng thời của hoạ sĩ, họ vừa xem tranh vừa “đọc” được cái nghệ
thuật dí dỏm này, họ thưởng thức được những hoàn cảnh đa dạng trong cái thế
giới công phu của nghề chơi. Kĩ xảo đó gọi là mitate, một sở trường
của Suzuki Harunobu trong suốt các tranh shunga. Ở đây, công chúng không
xem tính dục là cái cấm kị hoặc tục tĩu, mà đúng hơn là “cái để cười”, không
ngụ ý tục tĩu hoặc chế giễu, đúng hơn là gây cho người xem một tiếng cười gần
như không thành tiếng. Hi vọng ngày nay người xem tranhshunga còn có thể
thưởng thức được chút nào cái tiếng cười ấm áp ấy trong tranh shunga của
Harunobu.
Giống với thi pháp thanh mà tục, tục mà
thanh của Hồ Xuân Hương, văn hoá Nhật cũng có cách nhìn đặc biệt vào sự
vật, trong đó cáithanh/nhã và cái tục chồng chéo lên nhau. Đặc
biệt có thể thấy trong mitate-e shunga của Harunobu, những miêu tả
tập quán tính dục hàng ngày có thể xem như là cái tục được phủ lên
bằng cáithanh của văn chương.
Các chú giải dưới đây là rút gọn từ một chuyên
khảo của tác giả Monta Hayakawa, lần lượt trình bày chi tiết từng bức (tập
trung vào phần 1) của hoạ tập shunga nổi tiểng nhất của Suzuki
Harunobu,Furyu enshoku Maneemon 風流艶色真似ゑもん (Chàng Hạt Đậu
phong lưu hiếu sắc), tất cả gồm 24 bức miêu tả hành trình học đạo làm tình
của nhân vật Maneemon tức chàng Hạt Đậu (một loại Peeping Tom). Hoạ tập này chia
thành hai phần, mỗi phần có 12 bức, thực hiện năm 1770, cũng chính là năm mà
Harunobu đột ngột qua đời. Shunga thuộc dòng tranh ukiyo-e, nói
chung thường theo hình thức một bộ gồm 12 tấm, thường không có tình tiết, bối
cảnh của các nhân vật nằm trong những bức lẻ, không mạch lạc hệ thống. Tuy
nhiên, bộ tranh này hiếm hoi vì nó có câu chuyện liên tục theo phong cách kể
chuyện dân gian.
Bức 1
Hai nữ thần đem quà tặng tới, xuất hiện trước
người đàn ông đang quỳ trước cổng đền màu đỏ. Vì đây là bức mở đầu nên có một
đoạn văn dài ở trên giới thiệu nhân vật chính và mở đầu câu chuyện:
Xưa kia, rất lâu trước cả thời các cụ kị nhà
ta, có một chàng kì khôi tên là Ukiyonosuke. Bản tính hiếu sắc, chàng quyết tâm
tìm cách thông thạo mọi bí kíp của thuật ân ái, giống như Narihira, nhân vật
chính của Truyện Ise, biết rành về những bí ẩn của tình yêu. Đã quyết như
thế, chàng đi tới một ngôi đền [vốn nổi tiếng thờ nữ thần tình ái] trên núi
Ryushin ở Morokoshi, và khi chàng cầu xin được thông thạo nghệ thuật ân ái, thì
chuyện lạ xảy ra. Một làn ánh sáng chói loà trước đền và rồi nữ thần núi
Ryushin xuất hiện, theo hầu có Tử đằng tiên nữ của núi Kinrya, lên tiếng: “Bởi
ngươi đã thành tâm đến đây cầu muốn thành thục mọi bí kíp ân ái, bọn ta sẽ toại
nguyện ước muốn cho ngươi”. Họ ban cho chàng hai cái hộp, rồi dặn, “Một hộp
trong đó đựng một số bánh nhân đất; giờ hãy mở ra ăn một cái. Còn hộp kia, chỉ
mở ra nhìn khi nào ngươi gặp chuyện rắc rối lớn”. Thêm nữa, Tử đằng tiên nữ
nói, “Cho dù có rành bí ẩn đạo ân ái, nếu ngươi không có sức khoẻ tốt, thì cũng
chẳng kết quả gì”. Rồi vị nữ thần này trao cho chàng một loại “thuốc trường
sinh”, đoạn cả hai nữ thần biến mất vào bầu trời. Thấy chuyện lạ lùng,
Ukiyonosuke nửa ngờ nửa tin, nhưng khi ăn một miếng bánh nhân đất, thì thấy
thân hình thu nhỏ lại thành cỡ hạt đậu. Bởi đó, chàng đổi tên thành Maneemon
hay Hạt Đậu.
Bức 2
Sau khi biến thành người đàn ông hạt đậu, trước
tiên Maneemon tới “Đảo Trinh nữ”. Trên tầng hai của một toà nhà, trong
gian phòng, ở đó là những bàn giấy, tập vở viết, và thanh chặn giấy, Maneemon
bắt gặp một người đàn ông trung niên với mớ tóc dài chải hất và buộc sau gáy,
hắn đang dùng sức ép một cô gái mặc bộ furisode(loại kimono tay dài mà các
phụ nữ chưa chồng hay mặc) ngã lên sàn chiếu tatami, hắn đang cố hôn cô.
Khi nhìn thấy cô gái dùng hai tay rán đẩy người đàn ông ra, Maneemon suy đoán
là hắn ta đang cưỡng hiếp cô.
Người đàn ông trung niên này thuộc hạng người
nào? Do tấm yết thị dán trên cửa ở tầng dưới, “dạy thư pháp”, và cảnh bài trí
là một lớp học thư pháp, hắn chắc phải là thầy dạy thư pháp. Còn cô gái có lẽ
là một trong những học trò. Những dòng chữ gần người đàn ông như sau:
“Thầy sẽ cho em đậu cao hơn những đứa bạn học của em làOran và Oton, và sẽ
dạy em những phương pháp thuộc trình độ cao hơn. Như vậy còn chưa hài lòng sao?
Chỉ kiên nhẫn ít lâu nữa thôi”.
Người đàn ông đang dụ dỗ cô gái với lời hứa lố
bịch sẽ cho cô lên lớp cao, còn những dòng chữ mà cô học trò phản ứng, “Ôi
chao! Thầy ơi, buông em ra!” Cô không muốn chút nào. Tuy nhiên trông ra không
có vẻ gì là người thầy trung niên này bị cái cách từ chối dịu dàng ấy can ngăn
được, và rồi rút cuộc lối hành xử của ông ta có lẽ không khác với con mèo đực
ngoài cửa sổ. Maneemon chứng kiến sự việc từ dưới cái bàn giấy, thầm nói, “Thật
là điều tội nghiệp, đáng ghét. Nhìn cái mũi kìa!” Trong khi vừa biểu lộ sự
thông cảm sâu xa với cô gái, chàng vừa mỉa mai nhận xét về cái mũi của người
đàn ông. Nhìn kĩ khuôn mặt hắn, quả là cái mũi miêu tả to hơn bình thường. Dân
gian thường tin rằng kích thước dương vật chiếu theo tỉ lệ với cái mũi, vì thế
cái mũi to xem như tiết lộ cái cường độ dâm dục.
Ở hàng cuối, viết, “Như vậy là khởi đầu hành
trình của Maneemon đi khám phá cái đạo của chuyện làm tình,” với cái thực tế
vui buồn lẫn lộn của đạo ân ái.
Bức 3
Vội rời “Đảo Trinh nữ”, Maneemon sang “Đảo Tán
tỉnh”. Ở đó, điều đầu tiên Maneemon thấy, dưới ánh sáng cái đèn lồng bọc giấy
là cảnh một người đàn ông đang làm tình với người đàn bà từ đằng sau theo một
tư thế gò bó trong khi cô ta đang hơ ngải cứu lên lưng một bà cụ. Người đàn ông
mặc bộ montsuki (bộ áo của gia đình có tước vị), có lẽ ông là chủ
nhân và về nhà sớm. Lời của bà cụ, “San, viên ngải đó thiệt nóng.” Bà cụ gọi
thân mật người phụ nữ là “San”. Rất có thể là vợ của con trai bà. Hàng chữ ở phía
trên cảnh này là “cuộc chơi hấp tấp”. Ở đây, có thể là người chồng vừa về tới
nhà, thấy cô vợ trẻ mới cưới đang châm ngải cứu cho mẹ chồng. Anh ta chờ không
đặng, dưới ánh đèn mờ của cái đèn lồng giấy, chàng bèn vội vã hành sự. Người vợ
ngạc nhiên vì cơn hứng bất chợt của chồng, và cú thúc của chồng từ sau khiến
cái tư thế của cô thành ra kì cục, bàn tay chệch ra khỏi huyệt châm ngải làm
cho lưng bà cụ bị nóng rát, bà nói, “Viên ngải đó thiệt nóng”. Nhân vật
Maneemon thấy vậy, rất đồng tình và ấn tượng, nói rằng “Để theo đuổi cái đạo ân
ái, người ta phải siêng năng như cái gã này”. Rồi chàng nói, “Trong lúc chờ bà
cụ bớt nóng, mình cũng nên thử tí ngải”, rồi chàng hơ một chút ngải vào huyệt
dũng tuyền ở gan bàn chân. Vì ở huyệt này, ngải cứu được cho rằng nó trị mọi
bệnh tật và hồi phục sức khoẻ, cho nên nó cũng làm cho việc giao hợp trở nên
mạnh mẽ hơn. Cuối củng Maneemon ngâm một bài thơ thời Heian của Jujiwara
Sanekata:
Đang khi anh khao khát em nhường này,
Còn em chẳng hay biết gì.
Như ngải cứu vùng Ibukiyama,*
lửa tình anh nóng rực vì em.
(*Ibuyama là một quận hạt nổi tiếng về trồng
ngải cứu).
Bài thơ so sánh hơi nóng của ngải với tình ái
rạo rực của người đàn ông. Cuối cùng, Maneemon kêu lên, “Thiệt là nóng”.
Bức 4
Địa điểm tiếp theo Maneemon tới thăm là “Hòn
đảo Tạ lỗi”. Ờ đó chàng chứng kiến cảnh một người chồng đang vụng trộm trong
lúc vợ mang bầu. Một đêm vợ đi vào phòng bắt được quả tang (trong tranh người
vợ mang bầu có đeo iwataobi là tấm khăn thắt lưng cho phụ nữ có bầu
để bảo vệ bào thai). Cuộc hỗn loạn bắt đầu, những dòng chữ viết trên tranh cho
từng nhân vật trong bộ ba này biểu lộ lần lượt thái độ khác nhau của họ. Trước
tiên, một tay bên phải cầm cái đèn lồng có cắm ngọn nến, còn tay kia nắm cái khố
của chồng, người vợ la toáng:
Ông làm với loại con gái nào vậy hử? Sáng mai,
tôi sẽ mách với Jirô. Mà tôi sẽ mách với chú ấy chuyện gì đây? Sự việc này
không phải nói xin lỗi là được đâu. Hừ, đồ gian dối. Cho dù ông có muốn vụng
trộm, bộ ông không nghĩ tới danh dự của mình à? Tôi điên tiết lên
đây!
Vậy có thể đoán cô gái kia là con gái của
Jirô, con một người bạn gửi tới giúp việc nhà trong thời gian vợ mang bầu.
Trong lúc người chồng trông có vẻ lúng túng vì
bị túm cái khố, ông quay đầu lại, bàn tay quơ trước mặt xin tha thứ, “Em nói
đúng–tha cho anh đi”. Cái khố thì đang bị vợ túm chặt, còn cái dương vật tục
tĩu của người chồng giờ đã xìu xuống. Do bị bắt quả tang, người chồng hết đường
chối cãi.
Còn cô gái thì bối rối, giơ ống tay áo ngủ lên
che mặt, nhưng vì sự việc xảy ra và bà vợ quá lớn tiếng, không chịu được, cô
gái lên tiếng, “Xin lỗi Bà, lỗi tại cháu. Xin tha cho cháu. Nhưng nếu bà to
tiếng, hàng xóm họ nghe được.” Có vẻ cô cam chịu mọi quở trách của bà chủ,
nhưng thật sự nếu việc này hàng xóm biết được thì hậu quả sẽ hết sức tồi tệ với
cô. Đang quan sát cảnh tượng này, chỗ núp là trong bộ đồ ngủ của cô gái,
Maneemon nêu nhận xét:
Ối chao, tiếng sư tử gầm! Đêm nay mình gặp
phải cảnh tồi tệ rồi. Trận lôi đình này đang gay cấn, chắc tới sáng vẫn chưa
nguôi. Vậy, phải tẩu đi thôi. Vì chính bà đã rước cô gái vào làm, nếu bà có
chịu nghe nửa lời xin lỗi, may ra vụ này sẽ sớm chấm dứt.
Maneemon quyết định rời hòn đảo này, chàng xem
cơn giận của bà vợ là hợp lí, nhưng bà ta cũng phải chịu trách nhiệm một nửa.
Không chỉ trong tác phẩm của Harunobu, mà trong những shunga khác của
thời kì này, thật là khó mong tìm thấy quan điểm mà trong đó những cuộc ngoại
tình lăng nhăng đều là xấu xa hoàn toàn. Shunga của Harunobu thể hiện
cho quan điểm thực tiễn rằng “trên thế gian này, mầm mống của bất trung là vô
tận”, với những cảnh vui buồn được miêu tả ở những bức tiếp theo.
Bức 5
Thoạt nhìn, trông như bức tranh này minh hoạ
người đàn ông và người đàn bà đang giao hợp trong một tư thế đặc biệt, nhưng
nếu nhìn kĩ, người ở bên trên lại có dương vật. Nói cách khác, bức tranh này
miệu tả “tình trai”. Đồng tính nam không phải là tập quán ít thấy trong truyền
thống văn hoá Nhật. Đặc biệt trong thời Edo, tình trai, vốn trước đó tồn tại
trong số các hoà thượng, các cận thần, và các võ sĩ, rồi lan rộng ra dân chúng
và thường xuất hiện trong tranhshunga. Thế nhưng ở đây không phải là thông
thường và vô cớ. Lí do gặp phải cảnh này của Maneemon được giải thích ở hàng
chữ bên trên tranh. Maneemon rời ngôi nhà trên “Đảo Tạ lỗi” ở đó chàng gặp cảnh
nổi trận lôi đình của chuyện ngoại tình và rồi:
Chàng qua tới đảo Sakai
Vào thời đó, đây là khu vực nổi tiếng, dãy phố
hai bên là những rạpkabuki và những phòng trà kagema-chaya, người làm
là nhữngonnagata hay nam diễn viên trẻ (chuyên đóng những vai nữ) gọi làiroko tức
mại dâm nam. Maneemon cố ý muốn dòm lén quang cảnh làm tình của những nam giới
này. Những gì chứng kiến là một tay chơi đang trong tư thế ở dưới, ở trên là
một kép trẻ đẹp onnagatatrông hệt như một cô gái trong bộ kimono tay
dài. Tuy nhiên tư thế này rất gò bó đối với chàng kép trai, vì vừa phải chống
cơ thể bằng tay trái trong khi gã đàn ông vừa ôm đỡ, nhổm phần thân trên lên,
vừa kêu, “Ô, ô, mỏi tay rồi—kiểu này khó quá.”
Trên ống tay áo của chàng mại dâm có hoa văn
thuỷ tiên, biểu tượng cho chàng trai đẹp trong thế giới tình trai. Huy hiệu hoa
thược dược trên giường cũng biểu tượng cho tình trai. Nếu ta nhìn kĩ vào huy
hiệu trên kimono của khách mua dâm nam, cùng là người chồng trong bức
tranh số 3 ở trên. Tuy không nhất thiết phải xem cả hai nhân vật là một, trong
giới tài từ Edo , tình yêu dị tính đồng
thời với đồng tính đều không phải là ngoại lệ hay đặc biệt. Và tính dục đồng
tính nam được xem như thú vui— thậm chí được hiểu như một trong những thực hiện
của người có tu dưỡng. Theo nghĩa đó, bức mộc bản này miêu tả một cảnh về lạc
thú của giới tài tử Edo . Chính vì vậy
Maneemon đã đến khu phố kabuki ở Shibai-machi để quan sát việc này. Câu
cuối: “Maneemon đã nhìn thấy hết mọi chuyện làm tình của nam giới, nhưng vì đã
thấy quá nhiều ngón nghề chơi, khiến máu dồn lên đầu chàng. Quả vậy, nhìn vào
tranh, ta thấy Maneemon đang cầm cái quạt để hạ hoả cái đầu.
Bức 6
Sau khi bị choáng vì xem việc làm tình của nam
giới tại khu Shibai-machi ở Edo, để hồi phục, Maneemon ngắm một con suối, rồi
rời Edo và ra tới đồng quê. Thật là khác nhau biết bao về phong tục tính dục ở
thôn quê với lại ở thành thị. Nơi đầu tiên chàng thăm có cái tên là “Thửa ruộng
Cả tin”. Thửa ruộng mới này đang được trồng trọt vào đầu mùa hè. Một cặp vợ
chồng nông dân và cô con gái đang trồng lúa, thì có một gã đàn ông lạ đeo cái
mặt nạ đáng sợ, giắt gươm, xuất hiện rồi làm giao cấu từ đằng sau đang khi cô
gái đang nhấp nhổm cấy lúa. Ở đây chuyện gì đang diễn ra? Đọc thẳng vào lời của
người đàn ông đeo mặt nạ:
Cha chả, ta là thần khoái lạc (yogarasu), con
cháu của thần lúa (Inari). Nếu các ngươi cho ta con gái của các ngươi, các
ngươi chẳng cần làm gì cả trên thửa ruộng này. Ta sẽ sinh ra thêm một trăm giạ
lúa nữa so với một vụ gặt bình thường.
Tóm lại, gã đàn ông đeo mặt nạ và giả mạo dáng
điệu vị thần tất nhiên là kẻ lừa gạt. Cái tên hắn nêu ra, yogaraku, trong
tiếng Nhật mang nghĩa điềm gở là “con quạ đêm” và cũng có nghĩa là ban khoái
lạc cho người đàn bà. Tuy nhiên, cả hai vợ chồng nông dân đều bị hắn gạt.
Vợ: Sợ quá đi!
Chồng: Ới, thần khoái lạc! Tôi đội ơn ý tốt
của ngài, và cho ngài không chỉ con gái tôi mà luôn cả mụ vợ già của tôi nữa. Xin
gửi lời tôi tới thần lúa.
Đồng loã với yêu cầu của ông chồng, thần khoái
lạc hớn hở đáp, “Được rồi, được rồi, ta nhận lời. Mai ta quay lại.”
Ngồi xem mọi chuyện, Maneemon vừa phì phà hút
thuốc dưới bóng cây bên lề đường vừa nêu cảm tưởng: “Thật thú vị. Kết cục trò
đùa với nông dân là như vậy đó.”
Cảnh khôi hài và buồn cười này tạo ra cho mục
đích shunga, tuy nhiên, không hẳn chỉ có thế. Câu chuyện mang hơi hướm
những câu chuyện kể của nước Nhật xưa, trong những lễ hội trồng lúa đầy những
ca, múa và những lễ nghi mang động tác đậm chất tính dục và phồn thực. Và “vị
thần lạc thú” đeo mặt nạ không hẳn là tay lừa đảo mà có thể xem như khoác vẻ
một loại ông trạng (trickster) phá phách dễ mến, thường xuất hiện trong
những truyền thuyết dân gian.
Bức 7
Cảnh một ngôi nhà nông trang vào một đêm hè.
Gia đình đã xong bữa cơm tối, và một cặp cụ già đang uống trà. Ở gian phòng kế,
trong mùng, người con trai và con dâu đã bắt đầu cuộc làm tình. Tuy nhiên họ
không đóng vai chính trong tranh, mà là cặp cụ già. Những dòng đối thoại của họ:
Cụ ông: Bà nó ơi, hôn tui một miếng đi. Cứ
nghe những thứ tiếng đó ai mà…
Cụ bà: Mình làm cái gì kì quá—già cả rồi!
Nghe những tiếng thân mật của cặp trẻ trong
mùng ở gian phòmg bên cạnh, cụ ông đột nhiên vô tình bị dục tình đánh thức, ông
năn nỉ đòi vợ hôn. Trong khi cụ bà hơi quay lưng vì đang pha trà, bà ngoảnh lại
và cho ông hôn một miếng. Một cảnh tình tự thật thanh bình và thú vị! Trong
vườn, một nhánh bắp cao, quả đã chín, hai bông mồng gà đỏ thắm giữa hè. Điều gây
cười trong tranh miêu tả ông cụ chỉ dùng miệng, chứ không phải “cái ấy”, và
dòng tít khôi hài ”Ngôi làng chỉ có lòng thèm muốn”. Maneemon nhìn chăm chăm
vào bộ phận sinh dục của cụ ông và điệu bộ đôi tay giang ra, nói, “To quá, bằng
cỡ quả bí đỏ. Thiệt là lạ trong những thứ ở nhà quê.” Những lời thán phục trước
kích cỡ dương vật to thường hay thấy trong tranh shunga, nhưng ở đây ấn
tượng của Maneemon lại đối với bìu dái của ông cụ, nhưng đây không phải là cái
để khoe. Có lẽ đó là một loại bệnh gọi là bìu xệ.
Bức 8
Rời Edo, dừng lại ở một suối nước, sau khi
băng qua “Thửa ruộng cả tin” và “Làng chỉ có ham muốn”, cuối cùng Maneemon tới
một khu có nhiều suối nước nóng ở Ikaho (dưới chân núi Haruna, ngày nay thuộc
quận hạt Gunma). Maneemon đi vòng quanh dò xét những hoạt động tính dục. Bức
tranh này miêu tả cảnh: Trong gian phòng cạnh nhà tắm, một cặp đàn ông đàn bà
đang làm tình trong một tư thế ít thấy. Họ đang nhướng mắt nhìn vào gian phòng
kế, trong đó có một ca sĩ mù hát rong (zatô) đang gảy đàn tam shamisen.
(Những người hát rong hành nghề theo nhóm này cũng làm nghề tẩm quất và châm
cứu). Địa điểm nhà trọ ở suối nước nóng này thường nhận phụ nữ làm yuna (gái
bán dâm), xem cảnh đầu tóc buộc thì biết họ vừa mới tắm xong. Cảnh làm tình có
vẻ hờ hững ở nơi nghỉ mát. Người đàn ông pha trò, “Chú ta đang tửng từng
tưng, chúng mình cũng đang tứng từng tưng. Ngón “gảy” đàn với điệu
dồn dập ở đây ám chỉ dương vật người đàn ông mitate cho cái móng gảy
đàn của người nhạc sĩ mù. Nghe câu khôi hài này, Maneemon ra khỏi nhà tắm, nói
xen vào “Cái móng gảy này to quá chừng.”
Bức 9
Ba bức tiếp theo minh hoạ chuyến quay về lại Edo của Maneemon sau khi rời Ikaho. Bức này miêu tả
một cậu phu ngựa và người đàn bà là khách hàng đang làm động tác trông như kiểu
nhào lộn điêu luyện ở một bến phà. Để hiểu việc gì đang diễn ra, đọc những câu
viết dưới con ngựa, người đàn bà nói, ”Kìa, nó đang vào. Kiểu này hệt như chim
sơn tườc hứng bắt hạt đang rơi. Em vẫn còn thời gian cho tới khi thuyền cập
bến.” Người đàn bà một tay phía sau bám vào con ngựa, tay kia bám lên vai
chàng phu ngựa và hạ thấp đằng dưới xuống. Người đàn bà so sánh cậu phu ngựa
với con chim sẻ núi vốn giỏi về bay nhào lộn, là ẩn dụ về cái tư thế “độc
chiêu” này. Cô ta đã quyến rủ được cậu phu ngựa. Trong khi đỡ lấy bộ mông của
người đàn bà, cậu phu ngựa đang ở mấp mé cuộc giao hợp, và cậu ta quên phứt
việc làm ăn, vui sướng nói, “Cô không cần phải trả tiền phu ngựa. Tôi sẽ dẫn
ngựa đưa cô miễn phí sang tới trạm kế ở bên kia bờ Kumagaya.” Maneemon đang phì
phà thuốc dưới bóng cây tùng, nêu cảm tưởng như sau, “Chà, chà, bộ đồ nghề của
cậu ta không to tướng sao? Còn khuôn mặt thì không giống đồ cục mịch nhà
quê” (nguyên văn yosaku, từ để chọc dân quê, vừa chơi chữ ám chỉ tên
của nhân vật chính làm phu ngựa trong một vở tuồng nổi tiếng của Chikamatsu)
Bức 10
Trong bức này, xảy ra cuộc “đôi co” giữa cặp
vợ chồng trong gian phòng nuôi tằm của một nông trang:
Chồng: Sau khi xem tranh xuân hoạ mà anh trai
anh đem từEdo về làm quà, anh nứng quá chừng.
Vợ: Nhưng nếu chúng ta làm việc ấy trước các
nong tằm, chúng sẽ bị hư mất.
Người vợ dùng hai tay cố đẩy chồng ra. Việc từ
chối của người vợ do niềm tin của những người nuôi dưỡng tằm xưa cho rằng nếu
làm tình trước lũ tằm đang kết kén, thì sợi tơ sẽ bị hư và lụa sẽ bị tì vết.
Trong khi đó nghe thấy những tiếng khả nghi phát ra từ phòng nuôi tằm, người
cha dậy khỏi giường, trần truồng, tay cầm cây nến đi kiểm tra tằm, vừa nói: “Có
tiếng gì lạo xạo. Nghe như tiếng chuột gặm nhấm lũ tằm ấy nhỉ.”
Bức 11
Một cặp trai gái đang ôm ấp dưới bóng khuất
của một bờ sông dốc, và giữa cảnh vật bao quanh tối đen. Một ngọn nến nhỏ, một
thanh gươm đặt bên cạnh họ, và cả hai đều cầm chuỗi lần hạt. Cảnh này trông
không có vẻ gì là cuộc hẹn hò bình thường. Hơn nữa, ở phía bên kia bờ sông, một
người đàn ông xách đèn lồng cùng một ông lão cầm trượng đang khóc. Tình huống
này càng tăng mối thắc mắc:
Maneemon, trên chuyến quay về sau khi đã được
xem nhiều cảnh làm tình, thì gặp một chàng trẻ dẫn theo một cô gái độ 16 tuổi
mặc kimono tay dài. Chàng cảm giác sẽ được xem một chuyện thú vị, nên đi theo
họ, và rồi biết được rằng họ đang toan tính một cuộc tự sát đôi.
Ông lão bên kia bờ sông là người cha đang đi
tìm cặp trẻ. Có lẽ ông đã chống đối cuộc hôn nhân, mà không lường trước khả
năng sẽ đưa họ tới cuộc tự sát đôi. Vào thời ấy, các vở tuồng kabuki diễn
những vở rất phổ biến về những cuộc tự sát đôi thật bi tráng của những người
đàn ông và đàn bà (phần lớn là gái lầu xanh ở khu Yoshiwara) vì nhiều lí do họ
không thể lấy nhau đặng. Có thể là cặp trai gái này chịu ảnh hưởng bởi xu hướng
đó. Bằng phương tiện minh hoạ cùng với việc phối hợp những dòng đối thoại,
Harunobu đã tìm cách thay đổi cái cảnh trầm trọng này sang một cảnh vui tươi
hơn. Trước tiên, đọc lời thoại của cặp trai gái, chúng ta thấy diễn biến sự
kiện hơi khác với hàng kể trên.
Cô gái: Anh đến thật là trễ.
Chàng trai: Chưa trễ lắm, mà này, anh nghe
thấy tiếng người.
Nói cách khác, trong tranh, tình thế bị thay
đổi, trong đó người đàn bà tới điểm hẹn trước và đang khi cô mệt mỏi vì trông
ngóng thì chàng trai xuất hiện. Cô gái không ngần ngại việc tự sát chung, nhưng
lời chàng trai, ”Anh nghe thấy tiếng người” ám chỉ lòng lưu luyến của chàng đối
với thế gian này. Trái với chàng trai, ở ngưỡng cửa vĩnh biệt thế gian, chàng
băn khoăn vì nghe thấy tiếng người và đang tìm cách tự trấn an, còn cô gái thì
chủ động trợ giúp bằng việc sấn sởi nắm chặt lấy dương vật của chàng và ”khích
lệ” nó. Harunobu đem lại một tiếng cười vào trong cái tình thế trầm trọng này.
Còn đây là lời độc thoại của Maneemon:
Đau đớn biết bao cho các bậc cha mẹ! Điều này
trở nên khủng khiếp. Tội nghiệp cho những đoá hoa đang độ xuân thì phải lìa đời
tan tác. Ta sẽ ra tay giấu thanh gươm đi để cứu tính mạng của họ, trước khi cha
mẹ tìm thấy những đứa con mình. Tôi phải nói lời xin lỗi, ở đây chẳng có gì là
thú vị cả.
Và Maneemon vội thoát khỏi hòn đảo này. Đối
với Maneemon, việc “yêu nhau vào cõi chết” này là thật vô nghĩa; tính dục là
cái phải phối hợp hài hoà và đầy khoái lạc cho tới tận cùng. Tiếp theo chàng đi
về phía làng chơi Yoshiwara, nơi đầy những trò tiêu khiển tuyệt vời.
Bức 12
Đêm nghe tiếng trống đại—
phải chăng tiếng nhạc tuồng?
Giờ đang mùa nghỉ đông.
Bức tranh này (trong phần 2 của hoạ tập) đổi
sang cảnh khác hẳn, miêu tả một gian phòng ngủ ở quận đèn đỏ Yoshiwara. Một
khách làng chơi trần truồng đang ngồi với một kĩ nữ trên ba lớp giường nệm dày.
Một tay quàng qua vai cô ta vừa nắm cần đàn tam (shamisen) để ngang trước bụng,
anh chàng bịểu diễn màn dùng dương vật cương cứng gõ tưng tưng lên mặt đàn shamisen.
Loại đàn này gắn với những lạc thú trong khu làng chơi; nếu cái hộp đàn mitate cho
“cái trống” và dương vật cương cứng mitate cho cái dùi, thì cảnh này
trở nên một mitate cho “đánh trống đại”. Maneemon hào hứng phụ hoạ gõ
đũa lên tách trà. Những dòng đối thoại của cặp này như sau. Người đàn ông hãnh
diện khoe của, “Như thế này thì sao? Cái dùi này cắm vào được chưa?” Cô kĩ nữ
hưng phấn đáp, “Được rồi, nằm xuống. Em cắm nó vào ngay đây.” Nghe họ nói xong,
Maneemon pha trò, “Cặp này rồi sẽ quất nhịp phi nước đại (kirin bayashi);
mình thì thích nhịp điệu xuất giá hồi cung (sagari ha) hơn. Kìa xem
ra còn có các trò sôi nổi đang diễn ra.”
Qua sự phối hợp tài tình âm nhạc sân khấu
tuồng, bức shunga này cũng kết hợp tài tình hai chủ đề chính của
tranh ukyo-e kabuki với những ngón nghề của làng chơi.
Tuyệt vời khi được tìm hiểu về hội họa Nhật Bản! Lãng mạn mà thi vị!
Trả lờiXóa